Tabel : Naamsverklaring  of Toponymie

    Dit onderwerp  omvat:

   1. Aanwijzingen in stappen van onderzoeks-aanpak

   2. Informatie over datering en periode van ontstaan

   3.Tabel: Woordenboek van prefixen en suffixen of Toponymisch Woordenboekje

   Naamsverklaring van plaatsnamen is geen eenvoudige zaak. Het vereist zowel kennis van historie, van geografie als van oude taal.

   Om U enig houvast te bieden vindt U onderstaand nuttige informatie.

    Vele mensen blijken geïnteresseerd te zijn waar een plaatsnaam vandaan komt en wat de betekenis ervan eigenlijk is.

    Soms lijkt het antwoord voor de hand te liggen, maar dat is nog wel eens bedrieglijk gebleken.

    Bijvoorbeeld Westcapelle doet direct denken aan kapel in het westen. West is hier echter een variant op 'wes' en dat betekent weiland.

    De naam betekent dus kapel in het weiland.

    Dit soort fouten worden makkelijk gemaakt wanneer men zich niet verplaatst naar vroegere tijden en rekening houdt met de woordbetekenis in die tijden.

    Voorzichtigheid is derhalve geboden.!!

    Enige relevante Vaktermen  voor geografische namen:

    - Onomastiek              : naamkunde

    - Toponiemen               : plaatsnamen     Bestudering daarvan heet  toponymie.

    - Hodoniemen               : straatnamen     Bestudering daarvan heet hodonymie              

    - Hydroniemen           : waternamen     Bestudering daarvan heet hydronymie             

    - Oroniemen                 : bergnamen       Bestudering daarvan heet oronymie

    - Endoniemen               : buitenlandse topografische namen in buitenlandse spelling

    - Exoniemen                 : buitenlandse topografische namen in nederlandse spelling

    NB het woord toponiem wordt in de praktijk ook veelvuldig gebruikt voor alle topografische namen samen.

          Ook onderstaand wordt toponiem gebruikt als verzamelnaam.

    1. Aanpak om de betekenis van het toponiem te achterhalen:

    De ervaring leert, dat voor de verklaring van een toponiem de volgende stappen aan te bevelen zijn:

    Stap 1 van aanpak :

    Allereerst zoeken naar de oudste schrijfwijze van die naam. Dit vereist soms historisch onderzoek.

    In andere gevallen kan die informatie gevonden worden bij de gemeente of bij de plaatselijke historische kring.

    Bedenk, dat in vroege tijden:

    - de woorden zowel met de  a en de e  geschreven werden

    - de k vrijwel altijd met een c geschreven werd

    - de e en de i  dooreen gebruikt worden

    - de f en de v  dooreen gebruikt worden

    - de k en de c dooreen gebruikt worden

    - de s en de z  ook dooreen gebruikt worden

    - bij woorden beginnend met een 'e' vaak de 'h' ervoor is weggelaten

    - dubbele klinkers niet voorkomen. Verlenging van de klinker betekende een e of  i erachter zetten. bv aa= ae

    En zo zijn er nog veel meer afwijkingen van onze huidige schrijfwijze, die het nog lastiger maken .

    Bovendien veranderd in de loop der eeuwen de naam en schrijfwijze door verbastering of bewuste verfraaiing 

    Ingeval plaatsnamen op kaarten is het zeer waarschijnlijk, dat de maker van de kaart uit een andere regio komt en de

    dialectische namen derhalve fonetisch verwoord heeft. Wanneer kennis van het dialect ontbreekt, kan dat tot bijzondere

    vernederlandsig geleid hebben..

    Het is ook geen uitzondering, dat een woord een andere betekenis krijgt of in andere regio's al heeft .

    Dit speelt vooral in het noorden, oosten en zuiden van ons land. Zo bestaat in Brabant een veldnaam 'De Bronzen wei' en

    dat bleek een verbastering van 'D'n Baron z'n wei' (boek Willem van Iven)

    Stap 2 van aanpak :

    Ontleed de naam in zijn woorddelen bestaande uit 1 hooguit 2 lettergrepen en probeer de woordbetekenis van elk    

    woorddeel te achterhalen. Onderstaande tabel van "Woorddelen"  kan U aardig op weg helpen.

    Ook de oude woordenboeken zijn dankbare bronnen. Zoals b.v.

    - het "Middelnederlandsch Handwoordenboek " van J. Verdam dd 1979 : alleen antiquarisch te verkrijgen

    - een oud verklarend woordenboek nederlands van de 19e eeuw- Encycl

    - een wat uitgebreider woordenboek latijn bv van Dr Engelbregt of Dr van Wageningen

    Deze en andere vergelijkbare naslagwerken zijn in bibliotheken te vinden.

    Op het internet staan ook woordenboeken, die nuttig kunnen zijn zoals het WNT =woordenboek Nederlandse Taal-

    het vlaams woordenboek- Van der Aa Aardrijkskundig Woordenboek- Encyclo.nl e.a.

    Bedenk voorts, dat plaatsnamen ook afgeleid werden van reeds bestaande plaatsnamen. b.v. Geusingerveld komt

    van Geusingen.

    Bij ontginningen na 1200 werden nieuwe nederzettingen soms vernoemd naar reeds bestaande plaatsen in het buitenland

    of naar andere landen.

    Stap 3 van aanpak :

    Vervolgens dient men zich op de hoogte te stellen van de toenmalige plaatselijke terreinsituatie en het gebruik daarvan.

    Dit kent verschillende aspecten zoals:

    - grondsoort           : zand-klei-veen -begroeid met struik of bos- droog- nat(modderig, moeras)- vruchtbaar of dor e.d.

    - grond ligging         : hoger of lager gelegen - vooraan of achteraan gelegen t.o.v het dorp of weg - aan water gelegen

                                    (waternaam komt terug in de plaatsnaam) bij een brug of sluis- bij een wegkruising - bij een kerk,

                                    een molen, een fort e.d.

    - grond vorm          : vierkant- halfrond- driehoekig - spitstoelopend - omheind - grootte aanduiding e.d.

    - grondverkrijging   : soort ontginning- rivierafzetting- afdamming- drooglegging- uiterwaard e.d.

    - grondeigenaar      : de familienaam van de eigenaar kan in combinatie met andere elementen soms terugkomen in de plaatsnaam

    - grondgebruik        : akker voor granen- weide- hooiland maar ook gerechtsplaats- galg- begraafplaats- vergaderplaats

    - gebeurtenis aldaar:: moord gepleegd - intrede van vorst - wetsafkondiging - terechtstelling- galg e.d.

    Hierna onder 'Datering' vindt U de bijbehorende achtervoegsels.

    Aan U ter beoordeling of de betekenis van woorddelen uit stap 2 overeenkomt met de bevindingen in stap 4.

    Stap 4 van aanpak :

    In de vroege historie (voor het jaar 1000) nagaan of er langduriger bezettingen zijn geweest, die qua taal en gewoonten van invloed

    kunnen zijn geweest op de naamgeving.

    Zo kennen we invloed van de Kelten in het zuiden- de Romeinen- de Germanen en de Franken.

    Datzelfde geldt ook voor de Middeleeuwen waarin vooral de Fransen en Spanjaarden veelvuldig in ons land aanwezig zijn geweest.

    Zie hierna onder 'Datering"

    Stap 5 van aanpak :

    In een streek met historische dialecten kan enerzijds veelal beter uitgegaan worden van de streektaal dan van het ABN.

    Anderzijds kan daar juist ook in het meer recente verleden 'vernederlandsing' hebben plaats gevonden.

    Extra waakzaamheid dus geboden!

    De conclusie mag dan ook zijn, dat veelal studie nodig is om een bevredigende verklaring te vinden.

    Maar daar kan ook veel plezier aan ontleend worden.

    Vooral in de prehistorie  zijn er namen ontstaan, waarvan de betekenis niet of nauwelijks meer te achterhalen valt.

    Onderstaande tabel reikt U de betekenis aan van woorddelen. Aan U zelf om de meest logische verklaring te vinden.

    en wees argwanend om de ogenschijnlijk voor de hand liggende verklaring zonder navorsing als juist aan te nemen.

    Bedenk, dat alles bezien moet worden in het tijdperk van ontstaan. Natuurlijk kunnen daarna verbasteringen en verfraaiingen

    hebben plaats gevonden.

    Kortom maaak U geen zorgen, wanneer een verklaring niet gevonden wordt.

    Ook de geleerden op dit terrein zijn het lang niet altijd met elkaar eens of staan ook met de mond vol tanden..

    2. Datering:

    Wanneer U wilt weten hoe oud Uw woonplaats is of in ieder geval hoe oud de naam is, dan kunnen de volgende

    aanwijzingen U misschien wat op weg helpen:

    prehistorie       :  - korte toponiemen met gezien de woordstructuur maar één mogelijke betekenis. Vaak kunnen we die betekenis niet meer achterhalen

                             - Keltische namen, die vooral in zuid Nederland voorkomen

                             - namen ontleend aan enkelvoudige waternamen zoals Aa- Rijn- Roer- IJssel – Maas

    0-500             :  - romeinse (latijnse) namen                     : eindigend op   -um -trecht -tricht -egen e.d.

                             - germaanse namen                              : eindigend op    -ap -hari -ik -eke -lo

   500-1000        :  - germaanse waternamen                    : eindigend op   -aa  -ee -beek -dil -lede -meer - muiden -vliet

                             - verwijzend naar nederzettingsvorm    : eindigend op   -dorp -egem –heim -huis -ingen –ikem -lo -lee  -sel -um -werd -wijk -zaal e.d.  

  1000-1800       : ontginnings tijdperk waarin de namen veelal verwijzen naar grondsituaties resp grondgebruik:                   

                                                                                            o.a. eindigend op :                      

                           -  begroeiing                              :  -bos- holt- horst –haag -hout- heide -kaal -laar -ruig -veld -zegge e.d.     

                           -  bodemgebruik                        :  -bouw -bogerd -braak -gaard -galg -made -weide

                           -  bouwsel in de buurt                :  -burg -hof -kerk - molen -schans

                           -  dieren aanwezigheid               :  -kraai -vee -vogel -zwaan

                           -  eigenaar                                 :   via zijn naam of zijn beroep   

                           -  grondsoort                             :  -geest -veen -zand -zavel e.d.

                           -  grondtoestand                        :  -akker -berg –blik -broek-donk -heuvel -laak -meent -terp -waard e.d.

                           -  grootte                                   :  -morgen -roede

                           -  landaanwinning                       :  -dam –dijk –polre -polder -sluis -waard e.d.

                           -  landen of steden                     :    bv Demmerik=Denemarken; Kamerik=Cambrai; Poortugal=Portugal

                           -  ligging aan water                     :  -beek -delft -gracht -grebbe -heul -put –waal -water -wiel  

                           -  ligging geografisch                   :  -achter -binnen -buiten -bij –hoofd -noord -oost

                           - omheining                                :  -haag -hein -hek -schut -slag -tun

                           -  ontginningsvorm                      :  -koop -rade -rode -schop -veen e.d

                           -  vorm                                      :  -blok -geer -hoek -kom -rond

                           Bijzondere vernoemingen uit Christendom:

  - 11^e- 12^e eeuw: - tijd van de kruistochten- naar christelijke gebouwen:- begijn -kapel -kerk -klooster -munster

                                  (=monasterium=klooster) -papen

  - 13^e eeuw          - naar de locale beschermheilige, vooral in het katholieke zuiden en in Friesland

  In de huidige tijd : wordt veelal gekozen voor fraaie (fantasie)namen.

                              Dit doet zich vooral de laatste decennia voor bij gemeentelijke herindelingen en samenvoegingen.

  3. Woordenboekje Prefixen en Suffixen

  U zult wel merken, dat de grond en het water bij oudere plaatsnamen een doorslaggevende rol vervullen in de topografisch naamgeving.

  Het toponymisch woordenboekje met 1650 prefixen en suffixen en andere relevante woorden, is samengesteld voorzover die relevant kunnen zijn om

  topografische namen te verklaren.

  prefix= staat vooraan  en een suffix= staat achteraan

  Het woordenboekje beperkt zich tot de betekenis (soms vermoedelijke)ten tijde van het ontstaan van de naam zoals wij nu weten of denken

  te weten. Qua taal komt U zowel Nederlands als Nederlandse streektaal tegen.

  Bronnen voor het woordenboekje:

   De woorden en woorddelen in onderstaande woordenboekje zijn  gevonden in:

   a. de literatuur over plaatsnamen van o.a. van Berkel dd 1989 - Groenedijk dd 2000- van der Hoven dd 1997- Witkamp’s Aardrijkskundig

       Woordenboek dd ca 1885  e.a.

   b. de literatuur inzake stad en provincie Utrecht resp. inzake de Heemraadschappen. Zie  onder " Bronvermelding van de gehele site Datavaria""

   c. woordenboeken Middelnederlands van Dam en dd 19^e eeuw van Van Dale en Weiland en van der Aa e.a.

   d. latijnse woordenboeken

   e. artikelen op internet

   NB ik heb geen verklarend boek over dit onderwerp kunnen achterhalen.

   Betrouwbaarheid:

   Naar schatting heb ik ca 50% van de woorddelen kunnen checken met bovenstaande woordenboeken.

   Aangezien die algemeen als toonaangevend worden geduid, zijn die verklaringen van de betekenis dan ook betrouwbaar.

   De andere 50% is ontleend aan derden, waarvan de kwaliteit door Uzelf zal moeten worden beoordeeld.

   Daar waar ernstig getwijfeld werd aan de verklaring is er een vraagteken achter gezet.

   Via onderstaande alfabetbalk komt U bij de beginletters van het gezochte woorddeel.  

   Laatste aanvulling : juni 2015