|
TOPONIEMEN
GEMEENTE UTRECHT
De totale informatie op de website Datavaria over
dit onderwerp betreft de volgende tabellen:
TABEL 5 : TOPONIEMEN GEMEENTE UTRECHT
In
alfabetische volgorde wordt voor ruim 3.700 toponiemen (geografische
namen) in het kort
gegevens verstrekt over historie, ligging, ontwikkeling e.d.
Het
betreft toponiemen van panden, straten, instellingen, wijken en buurten e.d van toen en van nu,
voorzover die van enige historische betekenis mogen zijn.
TABEL 6 : TOPONIEMEN per OBJECT-SOORT
Dezelfde
toponiemen uit tabel 5 zijn nu weergegeven naar soort.
Dus
alle panden - straten - winkelcentra- ziekenhuizen enz
op een rij
Link
: ”Toponiemen
per Soort"
TABEL 7 :
WIJK- EN BUURTNAMEN IN GEMEENTE UTRECHT
Alle- ca 700- zowel oude als huidige namen voor wijken, buurten en
stadsdelen
in
alfabetische volgorde met duiding van ligging en grenzen
Link
: "Wijk-
en Buurtnamen Gemeente Utrecht"
TABEL 8 : ADMINISTRATIEVE STADSINDELING DOOR DE
GEMEENTE
Een
overzicht van een, door de gemeente gehanteerde, indeling naar stadsdelen-
wijken en buurten
zoals reeds enkele jaren voor bestuurlijke, administratieve en
statistische doeleinden wordt
gebruikt. De daarbij ingevoerde namen corresponderen nauwelijks met
de door de burger
gehanteerde wijknamen.
Link
: "Gemeentelijke Stadsindeling"
Over de
inhoud van alle tabellen het volgende:
Algemeen : De ouderdom van de stad Utrecht staat garant voor vele oude geografische
namen zoals wijk- en buurtnamen,
maar
ook namen van landgoederen of verdwenen straten.
Deze
toponiemen- ook wel geoniemen genoemd-
vormen het kernpunt van deze webpagina.
Wanneer
je zo terugblikt doet het pijn te constateren, dat zoveel moois in de loop
der eeuwen is vervallen of is gesloopt.
Al
met al reden genoeg om ook die verdwenen monumenten in de tabellen
op te nemen.
Ter
completering is ook de huidige formele gemeentelijke stadsindeling opgenomen.
Korte historie : De stad Utrecht is in de loop der
eeuwen sterk gegroeid.
In de Middeleeuwen werden de
stadsgrenzen nog gevormd door de stadsbuitengracht
(ook singels genoemd).
Deze gracht, die rondom de
toenmalige stad in begin 12e eeuw is gegraven, was bedoeld als
verdedigingswerk,
maar
vormde zeker ook een statussymbool behorend bij in 1122 verkregen stadsrechten.
Vele
historici menen, dat het aanleggen van gracht, wallen en torens ca twee
eeuwen heeft
geduurd.
Over die gracht lag in elke
windrichting een brug, die ten behoeve van de verdediging werd versterkt
met
een stadspoort. Dat waren aan
de:
-
westkant : Catharijnebrug
en – poort : bij het Vreeburg
-
zuidkant : Tolsteegbrug en
–poort : aan
zuideinde van de Oudegracht
-
oostkant : Wittevrouwenbrug en -poort : aan begin van de Biltstraat
- noordkant : Weerdbrug en
–poort :
aan noordeinde van de Oudegracht
Al gauw ontstonden ook buiten
die stadsgracht cultuur- en werkgebieden met bewoning, die ,als z.g.
Stadsvrijheid”
ook
bij de stad werden gerekend en soms een eigen z.g. ‘voorpoort’ kregen,
zoals:
- aan de westkant op
het Catharijneveld met Doof- of Nieuwepoort op de huidige Vleutenseweg
- aan de oostkant het Oudwijck - georiënteerd op de Tolsteegbrug
als stadsentree
- aan de noordoostkant
in Wittevrouwen de Gildpoort
aan het begin van de Biltstraat
- aan de noordkant in
de Lauwerecht de Lauwerechtse Poort oost van de
Vecht
- aan de noordkant in de Weerd de Noordpoort oost van
de Vecht
- aan de zuidkant in Tollesteegh de Galgpoort op de Westerkade
en de Rijnpoort op de Oosterkade
-
aan de zuidkant in de Gansstraat de Ganspoort
NB
de Bemuurde Weert was een bedrijfsgebied aan
weerszijde van de Vecht.
Inderdaad ommuurd en rondom met eigen grachtjes zoals de Oosterstroom- de Westerstroom
en de Noorderstroom
De gebieden buiten de singels
hadden de formele status van ‘gerecht’. Een bestuurlijke eenheid onder
leiding van kanunniken- lees
katholiek bisschoppelijke bestuur.
In de stad binnen de singels
bestond een kerkelijk bestuur en een later gevormd wereldlijk bestuur.
Die situatie heeft eeuwenlang
gezorgd voor competentiestrijden, die letterlijk werden uitgevochten.
In de 16e eeuw
werd door Karel V een formeel eind gemaakt aan de wereldlijke macht van de
kerk.
Feitelijk heeft de
machtstrijd nog eeuwen voortgeduurd. Pas begin 19e eeuw,onder
invloed van Napoleon,
werd de grondslag gelegd voor
de huidige gemeentelijke indelingen met benoemde grenzen.
Tegelijkertijd werd
definitief een einde gemaakt aan het bisschoppelijk streven naar de
wereldlijke macht.
Toponiemen :
oude en huidige namen, die zowel officiële dan wel in de volksmond worden
gebruikt om objecten
met grondbeslag aan te
duiden.
Deze namen zijn gevonden in
allerlei literatuur en diverse websites- zie Bronnenlijst Utrecht-
aangevuld
met eigen kennis uit ruim 40
jaar woonervaring in de stad.
Ook het woord 'veldnamen'
wordt gebruikt als synoniem voor toponiem.
Omvang
: In tabel 5 'Toponiemen Gemeente Utrecht" zijn bijna 3750 van
deze geografische namen, in alfabetische
volgorde opgenomen.- zowel oude als nieuwe namen.
Dit bestand claimt niet
uitputtend te zijn, maar is wel verreweg het grootste, dat via internet
beschikbaar is.
Inmiddels zijn ook van het
geannexeerde Vleuten-De Meern,
de toponiemen toegevoegd.
U begrijpt, dat elke aanvulling
of eventuele correctie van harte welkom is.
Via het emailadres
in “Contact” ben ik bereikbaar.
Objecten :
Dit bestand bevat alleen toponiemen die betrekking hebben op objecten, die
a. ofwel van historische betekenis zijn of
zijn geweest
b. ofwel om
enigerlei reden significant zijn voor de stad
Dit zijn geen ‘harde’criteria en dus is de selectie een subjectieve
!
Het betreft o.a. namen van:
(deze opsomming is geen indeling, maar alleen bedoeld om een beeld
van de inhoud te krijgen)
- gebouwen voor bedrijven
: kantoren- fabrieken- warenhuizen- winkels- horeca
- openbare
gebouwen
: scholen(middelbaar en hoger)- bibliotheken- rechtbank e.d.
- gebouwen voor
religie : kerken-
kloosters
- gebouwen voor
bewoning : oude bekende woonpanden met naam
-
monumenten
: standbeelden
-
recreatievoorzieningen :
bioscopen- theaters- zwembaden- sportparken
- sociale
voorzieningen :
arbeidsbeurs- bejaardenhuis- weeshuis e.d.
- straten en
pleinen
: vooral voormalige en grote bekende
-
stadsstructuur
: buurten- wijken- stadsdelen
-
verkeer : stations- remise- tramlijnen- bruggen-
viaducten
-
wateren : grachten- rivieren- meren- havens-
kanalen- sluizen- dijken
In TABEL 6 “Toponiemen met
objectsoort” kunt U de geografische namen van deze object-soorten
onder elkaar nazien.
NB Om elk
misverstand te voorkomen, het gaat dus niet om alle gebouwen
en alle straten
maar alleen die historisch of
significant zijn!
Toelichting
op Kolomnamen:
Toponiemen : huidige en vroegere
namen van objecten in de stad Utrecht in alfabetische volgorde
Staat er een getal
achter de naam dan:
a. zijn er meerdere objecten met
dezelfde naam en dient het getal als onderscheid
b. is het onderhavige object in
de loop der tijd verhuisd. Elk pand is dan apart opgenomen.
Het getal geeft dan de
chronologie van de verhuizingen aan.
De toevoeging “oud” duidt
,wellicht ten overvloede, er nog eens op, dat het om een voormalige
huisvesting gaat.
Bijzondere
toepassingen:
- In ca 90 gevallen is de juiste
naam van een object niet bekend. Omdat de andere gegevens
tbv
andere tabellen wel gewenst bleven, zijn ze beginnend met een letter "z"
achteraan in
de tabel vermeld. Het gaat om
bruggen, viaducten en wateren.
- Omwille van het
Nederlandse alfabet is de beginletter 'ij' geschreven als 'Y'
.
- alle panden
beginnen omwille van het overzicht met ' Huize" gevolgd door de
naam
- toponiemen beginnend
met een cijfer i.p.v.een letter staan vooraan
bij de letter A
Toelichting : gedetailleerde
duiding van de ligging in de stad aangevuld met eventuele verdere
gegevens
inzake tijdperk- historische
veranderingen e.d. In de tabel “Wijk- en Buurtnamen” zijn de concrete
grenzen
daarvan vermeld.
Verklaring : vroeger gebruikte namen- bijnamen e.d. en de
mogelijke betekenis van de naam
Globale Stadslocatie: Gemeente
Utrecht kent een officiële indeling naar wijken. Deze hebben voor duiding
van een
locatie een te grove
indeling. Reden waarom die niet in deze tabel zijn gebruikt. Gekozen is
voor de direct herkenbare
buurtnamen, die meer gedetailleerd zijn en anno 2015 in het dagelijks
verkeer nog gebruikt worden.
In de tabel "Wijk- en
Buurtnamen" vindt U de ligging van deze wijken alsook het verband
met
de officiële wijknamen.
De volgende afwijkende
termen zijn gebruikt voor:
-
gebied : voor toponiemen, die een groter
grondgebied betreffen
- openbaar nut : voor
gegevens over openbaar vervoer- de post e.d.
-
water : voor waterlopen, die meerdere wijken
betreffen of buiten de stad gaan
NB de buurtnamen. ook de
formele, vindt U in de tabel 7 "Wijk-
en Buurtnamen" op alfabetische volgorde
Stadsdeel : de 'grove' stadsindeling , zoals de
gemeente die anno 2015 hanteert
Soort object: aanduiding van het
soort object, waarop het toponiem betrekking heeft..
Omwille van mogelijkheden
tot sorteren is gekozen voor standaard aanduidingen.
Laatste wijziging:
25-05-2015
|
